ΤΣήμερα, περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις — αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,4 δισεκατομμύρια έως το 2050. Οι πόλεις βρίσκονται στο επίκεντρο του μέλλοντος της ανθρωπότητας, αλλά αποτελούν επίσης σημείο μηδέν για μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας: κλιματική αλλαγή, κοινωνική ανισότητα και την οικονομική ευθραυστότητα. Για να στεγαστεί ο αυξανόμενος αστικός πληθυσμός και να επιτευχθούν οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ, ενώ ηγούνται της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, οι πόλεις πρέπει να αγκαλιάσουν τη μεταμορφωτική, βιώσιμη αστική ανάπτυξη.
Η ταχεία επέκταση των αστικών περιοχών δεν είναι πλέον απλώς μια τάση – είναι μια κρίση. Η απρογραμμάτιστη αστική εξάπλωση, που τροφοδοτείται κυρίως από τις αυξανόμενες ανάγκες στέγασης και την ανάπτυξη άτυπων οικισμών που φιλοξενούν περισσότερους από 1,1 δισεκατομμύριο ανθρώπους, ενισχύει τους κλιματικούς κινδύνους. Τα κτίρια, οι κατοικίες και οι κατασκευές ευθύνονται για έως και 40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Όπως περιγράφεται στο UN-Habitat’s Έκθεση Παγκοσμίων Πόλεων 2024περισσότεροι από 2 δισεκατομμύρια κάτοικοι των πόλεων προβλέπεται να αντιμετωπίσουν σημαντικές αυξήσεις θερμοκρασίας μέχρι το 2040, με πάνω από το ένα τρίτο των κατοίκων των πόλεων να ζουν σε περιοχές όπου οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες υπερβαίνουν τους 29°C. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι περιοχές πρασίνου στις πόλεις μας, ζωτικής σημασίας για τον μετριασμό της ζέστης και την ενίσχυση της ευημερίας, έχουν συρρικνωθεί από το 19,5% της αστικής γης το 1990 σε μόλις 13,9% το 2020. Καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, όπως πλημμύρες, κυκλώνες, και οι ξηρασίες, έχουν αυξηθεί. Αντιπροσώπευαν το 91% των μεγάλων καταστροφών μεταξύ 1998 και 2017. Συχνά, οι πιο ευάλωτες κοινότητες και οι άνθρωποι σε άτυπους οικισμούς είναι αυτοί που πλήττονται περισσότερο.
Αλλά δεν είναι μόνο ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Οι πόλεις παλεύουν με βαθύτερες κοινωνικές και οικονομικές διαφορές. Οι ετήσιες οικονομικές απώλειες από τις αυξημένες φυσικές καταστροφές θα μπορούσαν να ξεπεράσουν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια μέχρι τα μέσα του αιώνα, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Έκθεσης Παγκόσμιων Πόλεων.
Η τρέχουσα παγκόσμια στεγαστική κρίση επηρεάζει περισσότερους από 2,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, οι επενδύσεις σε κοινωνικές κατοικίες έχουν μειωθεί, με τις περισσότερες περιφέρειες να διαθέτουν λιγότερο από το 0,5% του ΑΕΠ. Η εσωτερική μετατόπιση —οδηγούμενη από συγκρούσεις και φυσικές καταστροφές— προσθέτει πίεση στις τρέχουσες ανάγκες στέγασης. Μια πρόσφατη έκθεση του Internal Displacement Monitoring Center αποκαλύπτει ότι ο αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων στην Αφρική τριπλασιάστηκε σε 35 εκατομμύρια τα τελευταία 15 χρόνια, με το 60% να αναζητά καταφύγιο σε ήδη τεταμένες αστικές περιοχές.
Αλλά είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι οι πόλεις δεν είναι μόνο η πηγή των προκλήσεων – είναι και η λύση. Το κλειδί βρίσκεται στην επανεξέταση των αστικών πολιτικών, των κοινωνικών και οικολογικών λειτουργιών της γης, της νομοθεσίας και της χρηματοδότησης για να δοθεί προτεραιότητα στη στέγαση και τις βασικές υπηρεσίες ως καταλύτες για τη δράση για το κλίμα και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η σχέση μεταξύ προσιτής στέγης, καλά σχεδιασμένων και δίκαιων πόλεων και βιώσιμης ανάπτυξης πρέπει να γίνει σαφής.
Πρώτον, είναι σημαντικό να βελτιστοποιηθεί η χρήση της γης για οικολογικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Αυτή η προσέγγιση στα ζητήματα της γης θα μειώσει τις εκπομπές, θα βελτιώσει την προσβασιμότητα και θα ξεκλειδώσει το αναξιοποίητο δυναμικό των αστικών περιοχών. Ένα κρίσιμο καθήκον είναι η τόνωση της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης μέσω του μετασχηματισμού των άτυπων οικισμών και της ενσωμάτωσής τους στον αστικό ιστό, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση της άτυπης οικονομίας με το ΑΕΠ στον Παγκόσμιο Νότο. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, το 98,5% του εργατικού δυναμικού του Νίγηρα απασχολούνταν άτυπα το 2021. Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το ποσοστό ήταν 97,5%. Η παρατυπία κυριαρχεί επίσης στα δικαιώματα γης και σε θέματα ιδιοκτησίας. Μόνο 6,6% των αστικών νοικοκυριών της Αγκόλας είναι εγγεγραμμένα να πληρώνουν φόρους ιδιοκτησίας. Ως αποτέλεσμα, τα έσοδα από φόρους ακίνητης περιουσίας συνεισέφεραν μόνο το 0,26% του κρατικού προϋπολογισμού το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας που αναφέρονται στην Επετηρίδα 2024 του Κέντρου Χρηματοδότησης Προσιτής Στέγασης στην Αφρική.
Δεύτερον, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στη στέγαση και να διασφαλίσουμε τη χρήση βιώσιμων δομικών υλικών ενώ παράλληλα αναπτύσσουμε τις τοπικές αγορές. Η στέγαση και οι κατασκευές εξυπηρετούν διπλούς σκοπούς: δημιουργία θέσεων εργασίας, τόνωση της οικονομίας και καθιστώντας τη στέγαση πιο βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον. Με την ενσωμάτωση βιώσιμων δομικών υλικών όπως ανακυκλωμένος χάλυβας, μπαμπού και ενεργειακά αποδοτική μόνωση, μπορούμε να μειώσουμε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα νέων και μετασκευασμένων κατοικιών.
Τρίτον, βασικές υπηρεσίες όπως η καθαρή ενέργεια, το νερό, η αποχέτευση και οι μεταφορές πρέπει να ενσωματωθούν απρόσκοπτα στον πολεοδομικό σχεδιασμό, διασφαλίζοντας κατάλληλες επενδύσεις σε υποδομές. Αυτές οι υπηρεσίες είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την ευημερία των κατοίκων αλλά και για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, διασφαλίζοντας ότι οι πόλεις είναι ανθεκτικές και βιώσιμες για τις μελλοντικές γενιές.
Οι τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτών των μετασχηματισμών. Γεφυρώνουν τις παγκόσμιες φιλοδοξίες με δράση σε επίπεδο εδάφους, συνδέοντας υποδομές, υπηρεσίες και ανθρώπους και χρησιμεύουν ως το θεμέλιο των ΣΒΑ. Αυτό περιλαμβάνει τη συνεργασία με και για τις πιο ευάλωτες κοινότητες σε άτυπους οικισμούς και το σχεδιασμό στρατηγικών που μεγιστοποιούν τη χρήση του δομημένου περιβάλλοντος ενώ ευθυγραμμίζονται με τις προτιμήσεις των καταναλωτών και τα δημογραφικά στοιχεία.
Αλλά δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε αυτό το σπίτι SDG χωρίς στέγη. Η στέγαση είναι η οροφή που συγκρατεί τη δομή. Η ταχεία αστική ανάπτυξη συμβαίνει στην Αφρική και την Ασία, και οι πόλεις σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να φροντίσουν και να προστατέψουν τους αυξανόμενους πληθυσμούς. Οι επενδύσεις σε στεγαστικά προγράμματα και υποδομές πρέπει να θεωρηθούν ως ευκαιρία για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, καθώς και για την επέκταση των καταναλωτικών και φορολογικών βάσεων. Σύμφωνα με την Εθνική Ένωση Κατασκευαστών Σπιτιών των ΗΠΑ, η κατασκευή 100 οικονομικών σπιτιών δημιουργεί 161 τοπικές θέσεις εργασίας μόνο τον πρώτο χρόνο και αποφέρει 11,7 εκατομμύρια δολάρια σε τοπικό εισόδημα.
Η πορεία προς τα εμπρός είναι σαφής: ενοποιημένες προσπάθειες όπου οι κοινωνικοί, αστικοί και κλιματικοί στόχοι διασταυρώνονται σε ένα θεμέλιο τοπικής δράσης κάτω από τη στέγη επαρκούς στέγασης.
Και η κατευθυντήρια αρχή μας είναι απλή: φροντίστε τους ανθρώπους, και αυτοί θα φροντίσουν τον πλανήτη.
